VÁN IN NÉT TRANH ĐÔNG HỒ – HỒN CỐT NGHỆ THUẬT

1. Giới thiệu về tranh Đông Hồ và vai trò của ván in nét

Tranh Đông Hồ là một dòng tranh dân gian truyền thống nổi tiếng ở làng Đông Hồ (xã Song Hồ, huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh). Đây không chỉ là một sản phẩm nghệ thuật, mà còn là di sản văn hóa chứa đựng tâm hồn, phong tục và triết lý sống của người Việt từ bao đời nay.

Trong quy trình làm tranh Đông Hồ, ván in nét giữ một vai trò cốt lõi. Đây là bản khắc gỗ dùng để in các đường nét chính VÁN IN NÉT TRANH ĐÔNG HỒ của bức tranh – là “khung xương” để nghệ nhân phủ các lớp màu và hoàn thiện tác phẩm. Ván in nét tranh Đông Hồ không chỉ là công cụ kỹ thuật mà còn là nơi hội tụ tài hoa, cảm xúc và tinh thần của người nghệ nhân .

2. Ván in nét tranh Đông Hồ là gì?

Ván in nét là những tấm gỗ (thường là gỗ thị, gỗ mít, hoặc gỗ vàng tâm) được nghệ nhân khắc tay từng chi tiết để tạo nên hình VÁN IN NÉT TRANH ĐÔNG HỒ dáng chính của bức tranh. Mỗi bức tranh Đông Hồ có thể có một hoặc nhiều ván in, nhưng ván in nét là ván đầu tiên và quan trọng nhất, giúp định hình bố cục, nhân vật, cảnh vật trong tranh.

Sau khi in nét, nghệ nhân mới tiếp tục in màu (mỗi màu sẽ có một bản khắc riêng). Nếu coi một bức tranh Đông Hồ là một bản hòa nhạc, thì ván in nét chính là VÁN IN NÉT TRANH ĐÔNG HỒ phần giai điệu nền, tạo nên bản sắc và thần thái riêng biệt cho từng tác phẩm.

3. Lịch sử và sự hình thành ván in tranh Đông Hồ

1. Từ nhu cầu văn hóa dân gian

Tranh dân gian Đông Hồ ra đời từ thế kỷ 16 và phát triển mạnh vào thế kỷ 18-19. Ban đầu VÁN IN NÉT TRANH ĐÔNG HỒ , tranh được dùng để trang trí nhà cửa dịp Tết, phản ánh sinh hoạt đời thường, tín ngưỡng và ước vọng của người dân Việt.

Để sản xuất hàng loạt, người xưa đã phát minh ra kỹ thuật in tranh bằng ván khắc gỗ, thay vì vẽ tay hoàn toàn như tranh Hàng Trống hay tranh Kim Hoàng. Nhờ vậy, tranh Đông Hồ vừa bảo đảm tính nghệ thuật, vừa có thể tiếp cận rộng rãi, trở thành một phần trong đời sống người dân.

2. Lưu truyền qua nhiều thế hệ nghệ nhân

Nghệ thuật khắc ván in tranh Đông Hồ được truyền từ đời này sang đời khác, với bí quyết riêng của từng dòng họ, đặc biệt là các họ Nguyễn, họ Lưu trong làng Đông Hồ. Mỗi bản ván khắc là cả quá trình sáng tạo, kỹ thuật, và tinh thần dân gian thấm đẫm trong từng đường dao khắc.

4. Quy trình tạo ra ván in nét tranh Đông Hồ

1. Chọn gỗ phù hợp

• Gỗ thị hoặc gỗ mít thường được chọn vì thớ gỗ mịn, ít cong vênh, dễ khắc, ít mối mọt.

• Gỗ được phơi khô, xử lý chống nứt và để ổn định trong thời gian dài.

2. Phác họa hình ảnh lên ván gỗ

Nghệ nhân sẽ phác thảo hình ảnh lên ván gỗ bằng bút mực nho hoặc than – đây là công đoạn đòi hỏi sự chính xác và óc thẩm mỹ cao, bởi toàn bộ bố cục, nét chính của tranh phụ thuộc vào bước này.

3. Khắc nét bằng tay

Dùng các loại dao nhỏ, mũi khắc, nghệ nhân sẽ khắc các phần không in (nền trắng) xuống sâu, giữ lại phần nổi (nét đen) để sau đó in lên giấy. Công đoạn này đòi hỏi tay nghề tinh xảo, tỉ mỉ và sự hiểu biết về bố cục, đường nét dân gian.

4. Bảo quản ván khắc

Ván in nét sau khi dùng sẽ được lau sạch mực, bảo quản nơi khô ráo. Một số ván cổ có tuổi đời hàng trăm năm vẫn được lưu giữ tại làng Đông Hồ như những báu vật nghệ thuật.

5. Đặc điểm nổi bật của ván in nét tranh Đông Hồ

1. Nét khắc mang tính dân gian

Ván in nét không theo tỷ lệ chuẩn cổ điển hay kỹ thuật hàn lâm mà mang tính biểu cảm, biểu tượng. Người thợ khắc truyền cảm xúc vào từng đường nét: có nét dí dỏm, có nét nghiêm nghị, có nét tươi vui,… tất cả tạo nên đặc trưng riêng biệt cho tranh Đông Hồ.

2. Tính biểu tượng cao

Tranh Đông Hồ không mô tả hiện thực theo kiểu tả thực mà mang tính cách điệu, biểu tượng. Các nhân vật có đầu to, thân nhỏ; động vật được tạo hình ngộ nghĩnh như “Đám cưới chuột”, “Lợn đàn”, “Gà mẹ gà con”… Tất cả đều thể hiện rõ nét trên ván in nét, cho thấy tư duy thẩm mỹ dân gian.

3. Sự bền bỉ vượt thời gian

Một ván in nét tranh Đông Hồ có thể dùng đến vài chục năm, thậm chí cả thế kỷ. Có những ván cổ khắc từ thời các cụ tổ nghề, đến nay vẫn còn in được tranh. Điều đó cho thấy tính bền vững, thủ công và chất lượng cao của loại hình nghệ thuật này.

6. Vai trò của ván in nét trong quá trình in tranh Đông Hồ

1. Tạo hình cho toàn bộ bố cục

Ván in nét là bước in đầu tiên, giúp định hình toàn bộ nội dung bức tranh. Các lớp màu sau đó sẽ được in chồng lên theo vị trí nét đã in, nên ván in nét phải cực kỳ chính xác và rõ ràng.

2. Làm nổi bật tinh thần bức tranh

Dù màu sắc có thể thay đổi tùy nghệ nhân, nhưng nét khắc là yếu tố giữ nguyên bản sắc. Nhờ có ván in nét mà bức tranh Đông Hồ vẫn giữ được “hồn cốt” qua hàng trăm năm – từ cái nhìn đầu tiên, người xem đã nhận ra “đây là tranh Đông Hồ”.

7. Một số ván in nét nổi tiếng của tranh Đông Hồ

• Đám cưới chuột: Hình ảnh những chú chuột mang lễ vật đến rước cô dâu chuột, ẩn dụ tinh tế về xã hội phong kiến – đây là ván khắc được xem là “biểu tượng” của tranh Đông Hồ.

• Lợn đàn: Lợn được vẽ với hoa văn xoắn ốc, nét tươi vui, tượng trưng cho sung túc, sinh sôi – ván nét cực kỳ sinh động và gần gũi.

• Em bé ôm gà: Hình ảnh giản dị về tuổi thơ nông thôn, khắc nét bằng tay cực khéo, thể hiện sự hồn nhiên và ấm áp.

8. Nghệ nhân khắc ván – người giữ hồn dân gian

Không phải ai cũng khắc được ván in tranh Đông Hồ. Người thợ phải hiểu rõ văn hóa dân gian, thẩm mỹ truyền thống và có tay nghề điêu luyện. Những nghệ nhân như Nguyễn Đăng Chế, Nguyễn Hữu Sam, Nguyễn Hữu Quả là những người đã dành cả đời gìn giữ và phát triển kỹ thuật khắc ván tranh.

Sự hồi sinh của làng tranh Đông Hồ hôm nay phần lớn nhờ vào tâm huyết của các nghệ nhân khắc ván, những người giữ lửa cho hồn dân tộc.

9. Bảo tồn ván in nét tranh Đông Hồ trong thời đại mới

Hiện nay, nhiều bản ván khắc cổ đã được phục dựng, số hóa hoặc triển lãm như một phần của di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Một số dự án đang được thực hiện:

• Số hóa ván khắc cổ để bảo tồn lâu dài

• Dạy nghề truyền thống cho thế hệ trẻ

• Tổ chức triển lãm và hội chợ nghệ thuật dân gian

• Phát triển các sản phẩm sáng tạo từ tranh Đông Hồ ứng dụng ván in cổ

10. Kết luận: Ván in nét – linh hồn thầm lặng của tranh Đông Hồ

Trong mỗi bức tranh Đông Hồ, người ta thường trầm trồ trước màu sắc, nội dung, bố cục. Nhưng ít ai biết rằng ván in nét chính là yếu tố quyết định để những bức tranh ấy tồn tại và truyền cảm hứng qua hàng trăm năm.

Ván in nét tranh Đông Hồ không chỉ là công cụ kỹ thuật – mà là hiện thân của hồn dân gian, bàn tay thủ công tài hoa, và tình yêu nghệ thuật của người Việt. Giữ gìn và tôn vinh ván khắc gỗ Đông Hồ cũng chính là cách chúng ta gìn giữ một phần di sản quý báu của dân tộc.

website :https://hontranhdatviet.com/

Fanpage :https://www.facebook.com/Hontranhdatviet/?locale=vi_VN