BỨC TRANH ĐÔNG HỒ – ĐẬM BẢN SẮC DÂN TỘC

Nguồn gốc và lịch sử của tranh Đông Hồ

Bức Tranh Đông Hồ có nguồn gốc từ làng Đông Hồ (xã Song Hồ, huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh), một vùng quê ven sông Đuống – nơi được mệnh danh là cái nôi của tranh dân gian Việt Nam.

Theo các nhà nghiên cứu, nghề làm tranh ở Đông Hồ đã tồn tại từ thế kỷ 16, phát triển mạnh vào thế kỷ 17–18 và đạt đỉnh cao vào thế kỷ 19 – đầu thế kỷ 20. Khi đó, làng tranh Đông Hồ tấp nập vào mỗi dịp Tết đến, người dân khắp nơi đổ về mua tranh về treo nhà với quan niệm: có tranh mới là có Tết.

BứcTranh Đông Hồ không chỉ gắn liền với đời sống văn hóa của người dân đồng bằng Bắc Bộ mà còn góp phần hình thành nên bản sắc văn hóa dân tộc Việt, thể hiện qua đề tài, kỹ thuật và giá trị tư tưởng trong từng bức tranh.

Đặc điểm nổi bật của tranh Đông Hồ

1. Chất liệu hoàn toàn tự nhiên

Tranh Đông Hồ được làm thủ công bằng những nguyên liệu truyền thống, hoàn toàn từ thiên nhiên:

Giấy dó: Được làm từ vỏ cây dó, qua nhiều công đoạn tạo thành mặt giấy mềm, dai và bền.

Lớp điệp: Giấy dó sau khi hoàn thành được quét một lớp bột điệp (làm từ vỏ sò, vỏ điệp nghiền mịn), tạo nên ánh óng ánh, bề mặt mịn màng.

Màu sắc: Dùng hoàn toàn màu tự nhiên như đỏ từ gạch non, vàng từ hoa hòe, xanh từ lá chàm, đen từ tro than tre…

Chính sự mộc mạc từ chất liệu đã tạo nên vẻ đẹp gần gũi, bền vững và trường tồn theo thời gian cho tranh Đông Hồ.

2. Kỹ thuật in khắc gỗ thủ công

Mỗi bức tranh được in thủ công bằng ván khắc gỗ. Mỗi màu trong tranh tương ứng với một bản khắc riêng, người nghệ nhân sẽ in từng lớp màu chồng lên nhau, đòi hỏi sự khéo léo và chính xác tuyệt đối. Đường nét trong tranh tuy đơn giản nhưng giàu biểu cảm, thể hiện rõ cái hồn của nhân vật, sự vật.

Đề tài phong phú, phản ánh đời sống xã hội

1. Đề tài dân gian – Gắn bó với đời sống nông thôn

Phần lớn các bức tranh Đông Hồ lấy cảm hứng từ cuộc sống nông thôn Việt Nam: cảnh sinh hoạt, lao động, chăn nuôi, chợ búa… Tiêu biểu như:

• “Đám cưới chuột”: Phản ánh xã hội phong kiến với tính trào phúng, sâu sắc.

• “Chăn trâu thổi sáo”: Miêu tả sự bình yên, thơ mộng của làng quê.

• “Em bé ôm gà” – “Vinh hoa phú quý”: Cầu mong con cái đầy đủ, tài lộc dồi dào.

Những bức tranh này không chỉ là tác phẩm nghệ thuật mà còn là tư liệu quý giá về lối sống, tư duy và tâm hồn của người Việt xưa.

2. Đề tài lịch sử, tín ngưỡng, giáo dục

Ngoài đề tài dân gian, tranh Đông Hồ còn đề cập đến:

Truyện cổ tích, truyền thuyết: như “Trần Hưng Đạo”, “Thánh Gióng”…

Tín ngưỡng dân gian: như tranh thờ Ngũ Hổ, Tứ Phủ, Ông Công Ông Táo…

Giáo dục đạo đức: Tranh “Nhân Nghĩa Lễ Trí Tín” dạy con người về ngũ thường, những giá trị đạo lý cơ bản trong văn hóa Á Đông.

3. Đề tài châm biếm xã hội

Nhiều bức tranh Đông Hồ còn mang tính châm biếm, phê phán như:

“Đánh ghen”: Cảnh hài hước nhưng đầy tính xã hội.

“Hứng dừa”: Mang tính khôi hài và ẩn dụ về tình yêu đôi lứa.

Qua các bức tranh, nghệ nhân Đông Hồ không chỉ ghi lại hình ảnh cuộc sống mà còn bày tỏ quan điểm bức tranh đông hồ, thái độ và triết lý sống của mình.

Bản sắc dân tộc trong tranh Đông Hồ

1. Tính dân tộc trong hình thức thể hiện

Tranh Đông Hồ sử dụng hình ảnh gần gũi với người Việt, từ con trâu, con gà, cây tre, mái đình… đến các lễ hội, tập quán bức tranh đông hồ. Từng nét vẽ, màu sắc đều phản ánh tư duy thẩm mỹ thuần Việt, không pha trộn, vay mượn từ phương Tây.

2. Tính dân tộc trong nội dung tư tưởng

Những bức tranh thể hiện tư tưởng nhân văn, yêu quê hương, trọng đạo lý bức tranh đông hồ, coi trọng gia đình, giáo dục con cái, đề cao sự lương thiện, cần cù lao động… Tất cả đều là những giá trị cốt lõi tạo nên bản sắc văn hóa Việt Nam.

3. Tranh gắn liền với đời sống – không tách rời nhân dân

Tranh Đông Hồ không dành cho giới quý tộc hay tri thức, mà phục vụ chính người dân lao động. Họ mua tranh về treo dịp Tết bức tranh đông hồ, cầu may mắn, hoặc dùng làm đồ thờ, trang trí nhà cửa… Chính điều đó khiến tranh Đông Hồ trở thành một phần không thể thiếu bức tranh đông hồ trong đời sống văn hóa của người Việt xưa.

Vai trò của tranh Đông Hồ trong văn hóa Việt Nam

1. Là di sản văn hóa phi vật thể quý báu

Năm 2013, Bộ Văn hóa – Thể thao và Du lịch Việt Nam đã công nhận tranh dân gian Đông Hồ là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Hiện nay, Việt Nam đang làm hồ sơ trình UNESCO công nhận nghề làm cặp tranh Đông Hồ là di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.

2. Là kênh truyền thông văn hóa dân tộc

Thông qua tranh Đông Hồ, người Việt có thể truyền đạt tư tưởng, đạo lý và bản sắc dân tộc cho các thế hệ sau. Tranh trở thành công cụ giáo dục truyền thống một cách sinh động, dễ hiểu và gần gũi.

3. Góp phần quảng bá hình ảnh Việt Nam ra thế giới

Hiện nay, tranh Đông Hồ được trưng bày ở nhiều triển lãm quốc tế, được sử dụng trong thiết kế lịch Tết, quà lưu niệm, văn hóa phẩm… Qua đó giúp quảng bá hình ảnh văn hóa Việt độc đáo ra bạn bè quốc tế.

Tranh Đông Hồ trong cuộc sống hiện đại

1. Sự mai một và nguy cơ thất truyền

Do tác động của kinh tế thị trường và thị hiếu thay đổi, nghề làm tranh Đông Hồ từng đứng trước nguy cơ mai một. Làng Đông Hồ giờ chỉ còn vài hộ gia đình làm tranh, chủ yếu là để phục vụ du khách hoặc nghệ nhân đam mê.

Tuy nhiên, nhờ sự nỗ lực của nhà nước, các tổ chức văn hóa và chính bản thân nghệ nhân, tranh Đông Hồ đang từng bước được khôi phục và phát triển.

2. Hướng đi mới – Bảo tồn kết hợp đổi mới

Hiện nay, nhiều nghệ sĩ trẻ đang đưa tranh Đông Hồ vào:

Thiết kế hiện đại: áo dài, túi vải, bao lì xì, thiệp chúc Tết…

Sản phẩm sáng tạo: Tranh in trên chất liệu canvas, gỗ ép, gốm sứ…

Giáo dục học đường: Đưa tranh dân gian vào sách giáo khoa, hoạt động ngoại khóa để học sinh hiểu và yêu văn hóa dân tộc.

Việc kết hợp truyền thống và hiện đại giúp tranh Đông Hồ gần gũi hơn với giới trẻ, đồng thời tạo động lực để làng nghề tiếp tục phát triển.

Gợi ý treo tranh Đông Hồ trong không gian sống

Nếu bạn yêu thích văn hóa Việt, hãy thử treo một bức tranh Đông Hồ trong nhà. Một số gợi ý:

Tranh “Đám cưới chuột”: Treo phòng khách – tạo không gian sinh động, vui nhộn.

Tranh “Vinh hoa – Phú quý”: Treo phòng làm việc, phòng ngủ – cầu tài lộc, con cháu.

Tranh “Chăn trâu thổi sáo”: Treo phòng học – truyền cảm hứng học tập, sống an yên.

Chỉ cần một bức tranh nhỏ, không gian sống của bạn sẽ tràn đầy nét truyền thống, vừa tinh tế vừa mang nhiều ý nghĩa.

Kết luận

Bức tranh Đông Hồ không chỉ là một sản phẩm nghệ thuật mà còn là tấm gương phản chiếu đời sống, tâm hồn và tinh thần dân tộc Việt Nam. Qua từng đường nét, sắc màu, người xem cảm nhận được sự mộc mạc, giản dị mà sâu sắc trong tư duy thẩm mỹ của người xưa.

Trong bối cảnh hội nhập toàn cầu, việc gìn giữ và phát huy giá trị của tranh Đông Hồ chính là cách để chúng ta giữ vững bản sắc văn hóa dân tộc, truyền cảm hứng cho thế hệ trẻ và quảng bá hồn Việt đến với bạn bè quốc tế.

Webiste :https://hontranhdatviet.com/

Tiktok :https://www.tiktok.com/@hontranhdatviet

Fanpage :https://www.facebook.com/Hontranhdatviet/